مسجد نمونه اسلام عهده دار نقشهای مهمّی در عرصه های عبادی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی است. مطالعه این نقشها، سیمای مسجد نمونه را برای ما روشن می كند. اكنون در چند فراز به بررسی این رسا لتهای مهمّ می پردازیم.
الف ـ ویژگی های عبادیِ مسجد نمونه
در فرهنگ دینی نام مسجد یادآور بندگی كرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد یعنی جایگاه سجده؛ و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خداست؛ كه: «السُّجودُ مُنتَهَی العِبَادَه مِن بَنی آدَمَ».

یکی از اموری که در هنگام ساختن مسجد باید مدّ نظر قرار گیرد، زینت و آراستگی مسجد است. در بحث زینت مسجد، از جمله چیزهایی که به آن توجه شده، زینت مسجد به وسیله طلا است. در این زمینه روایات فراوانی از معصومان (ع) نقل شده است که به بعضی از آنها اشاره می شود:

پیامبر اکرم (ص) در وصیت خویش به ابن مسعود می فرماید: «ای پسر مسعود: کسی که در دنیا در لذّت و نعمت است، چه سودى مى‏ برد وقتى در آتش ابدى دوزخ خواهد بود (فقط ظاهرى از زندگى دنیا مى‏ دانند و از آخرت غافل هستند)، خانه‏ ها مى‏ سازند و کاخ­ های رفیع بر مى‏ افرازند و مسجدها را با طلا تزیین مى‏ کنند …».[۱]

روشن است که این کلام رسول خدا (ص) در مقام ملامت و سرزنش است و آن حضرت کسانی که مساجد را با طلا زینت می کنند، مورد نکوهش قرا داده‌­اند. در برخی از روایات، ضمن نهی از آراستن مساجد با طلا، از این کار به عنوان عمل قوم یهود و نصارا یاد شده است.

در خیابان لاله‌زار تهران مسجدی 4در5 متری وجود دارد که اهالی آن را به "مسجد کوچیکه" می‌شناسند و فقط مردانه است.

 مسجدی کوچک با قدمت 80 ساله شامل یک اتاق 4*5 متر در طبقه اول یک ساختمان 3 طبقه قرار گرفته و شاید کوچکترین مسجد تهران هم باشد. این مسجد جزو موقوفات امین‌السلطنه به شمار می‌آید.

حج در سال 1953

مسجد نصیرالملک یکی از مساجد قدیمی شیراز می‌باشد که در محله گود عربان و در جنوب خیابان لطفعلی خان زند و در نزدیکی امامزاده شاه چراغ قرار گرفته است. این بنا به دستور میرزا حسن علی ملقب به نصیرالملک که یکی از بزرگان سلسله قاجار بوده ساخته شده.

معماری آن کار محمد حسن معمار بوده است. مدت ساخت آن حدود ۱۲ سال و از سال 1293 تا 1305 خورشیدی به طول انجامیده است. مرمت، حفظ و نگهداری این بنای باشکوه و ارزشمند با رعایت استانداردهای بین‌المللی مرمت آثار تاریخی از سال‌ها پیش توسط موقوفه نصیرالملک به تولیت آقای محمود قوام آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

1. رفتن به مسجد با حالت وقار و آرامش .
2. در وقت بيرون رفتن از خانه به قصد مسجد بگويد: بسم اللّه الذى خلقنى فهو يهدين والذى هو يطعمنى و يسقين و اذا مرضت فهو يشفين والذى يميتنى ثم يحيين والذى اءطمع ان يغفرلى خطيئتى يوم الدين رب هب لى حكما و اءلحقنى بالصالحين واجعل لى لسان صدق فى الاخرين واجعلنى من ورثة جنة النعيم واغفر لاءبى به نام خدايى كه مرا آفريد، پس مرا راهنمايى كرد و به من خوراك داد و به من آب نوشاند و چون بيمار شدم ، شفايم بخشيد؛ آن كه مرا بميراند و سپس زنده ام كند و آن كه طمع دارم تا گناهانم را در روز جزا بيامرزد. پروردگارا! ...

طبق بعضی از روایات، نخستین کسی که مسجد کوفه را تأسیس کرد، حضرت آدم بود. امام صادق(علیه السلام) درباره تعیین حدود مسجد توسط حضرت آدم(علیه السلام) می فرماید: «حَدُّ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ آخِرُ السَّرَّاجِینَ خَطَّهُ آدَمُ(علیه السلام) وَ أَنَا أَکْرَهُ أَنْ أَدْخُلَهُ رَاکِباً».
بنابر این قول، مسجد کوفه به مرور زمان تخریب شده است.

۱- به غیر از کعبه کدام مسجد اولین مسجد ساخته شده در دنیا بود؟

مسجد القباء – این مسجد با فاصله زمانی کمی قبل از مسجد النبی که به اشتباه توسط برخی افراد به عنوان اولین مسجد ساخته شده در نظر گرفته میشود, ساخته شد. مسجد القباء در نزدیکی مسجد النبی در مدینه واقع شده است.

مسجد ومحراب اگر چه در آموزه های دینی دارای جایگاهی منحصراً معنوی نبوده ( به ویژه محراب که اسم مکان از ریشه حرب است ) و بیشتر به عنوان پایگاهی برای پاسخگویی به غالب نیازهای مسلمانان برآمده بود ، به اندک زمانی با روحی که از لطافت ایمان و جذبه حضور درآمیخته بود به زیباترین بنای اسلامی بدل شد . به گونه ایی که شکل و ساخت مساجد در کشورهای اسلامی زیر بنای هنر و معماری اسلامی را تشکیل داد.  معماری زیبا ، با کاشی کاری های هوش ربا ، کتیبه ها، گچبری ها ، معرق ها و دیگر عناصر معماری در هم آمیخت ومعماری اسلامی را پدیدآورد که هم اکنون مایه فخر ومباهات ملل اسلامی و یکی از جاذبه های گردشگری این کشورهاست .  نمونه هایی از این مساجد ، مسجد شیخ لطف الله در اصفهان و تاج محل در آگره هند است .

در این گفتار سعی داریم مسجد یا مساجدی را از دوره خلفای عباسی تا قاجار معرفی کرده و به پاره ای ویژگی های معماری هرکدام از این بناها اشاره کنیم . ...

مساجد جامع تجلی‌بخش قسمت مهمی از معماری و تاریخ اسلامی شهرها را تشیکل می دهند که هر بیننده مسلمان و غیرمسلمانی را مجذوب می کنند، آشنایی با این تاریخ، عامل بالندگی به فرهنگ، تاریخ و هنر اسلامی ایرانی است. ...